Trzech Sędziów Sądu Najwyższego przeciwko teorii salda, Uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20)
W oczekiwaniu na podjęcie przez Sąd Najwyższy Uchwały – Zasady Prawnej w kwestii skutków prawnych i ekonomicznych stwierdzenia przez sądy nieważności (więcej tutaj) która miała zapaść dziś ale, termin posiedzenia Sądu przesunięto na 13 kwietnia 2021 r, Sąd Najwyższy zajął się teorią salda i teorią dwóch kondykcji. Uchwałę podjęto w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie, które brzmi:
„Czy w świetle art. 405 kc i art. 409 kc, w przypadku uznania umowy kredytu indeksowanego za nieważną na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych, gdy bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce po obu stronach umowy, kredytobiorca może skutecznie domagać się od banku zwrotu świadczenia w postaci rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych w walucie polskiej lub w walucie obcej, w sytuacji gdy nie doszło do zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości?”
Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów stwierdził, że:
- Nieważność umowy skutkuje powstaniem dwóch odrębnych roszczeń, ( zwanych dwoma kondykcjami) tj . roszczenia kredytobiorcy o zwrot wszystkich świadczeń jakie zapłacił w wykonaniu nieważnej umowy o kredytCHF i roszczenia banku o zwrot nominalnej wysokości wypłaconego kredytu,
- Niedopuszczalne jest zatem ich rozliczenie do kwoty hipotetycznej „nadpłaty”. Kredytobiorcy czyli zwrotu wyłącznie nadwyżki jaka powstała w skutek spłaty rat ponad kwotę nominalnie otrzymanego kredytu w dniu jego wypłaty. – ( teoria salda),
- Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 kc) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest ( jeszcze) na dzień wyroku stwierdzającego nieważność umowy o kredytCHF dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu w kwocie nominalnej z dnia wypłaty. ( teoria dwóch kondykcji),
Żeby lepiej zobrazować różnice pomiędzy teorią salda , która na razie przegrywa i teorią dwóch kondykcji , posłużę się się przykładami z wokandy . Obie sprawy można powiedzieć, zostały rozstrzygnięte na korzyść Naszych klientów bo w obu sprawach Sądy ustaliły , że umowa o kredytCHF jest nieważna. Rożnica tkwi w tym , że jedni dostali zwrot wszystkich świadczeń i wygrali sprawę w 100 % a drudzy nie.
W obu przypadkach klienci zaciągnęli kredyt na potrzeby mieszkaniowe , regularnie je spłacali, zawarli aneksy umożliwiające im spłatę kredytu bezpośrednio w walucie obcej W dniu wyroku suma spłat w PLN była niższa niż kwota nominalna wypłaconego w PLN kredytu.
Sprawa Przed Sądem Okręgowym w Warszawie, Sygn. akt IV C 2413/20, w której wyrok sąd oparł na teorii salda. Klienci GE Money obecnie BPH SA w styczniu 2007 r otrzymali kredyt w wysokości 400 000,00 PLN, indeksowany do franka szwajcarskiego . Spłacali go regularnie w tym od 2013 roku bezpośrednio w walucie chf, którą kupowali w kantorach. W 2019 r złożyli pozew do sądu o stwierdzenie nieważności umowy o kredytCHF i zwrot wszystkich zapłaconych rat ,które wyniosły: 297 298,71 PLN i 40 595,79 CHF. Zwróćmy uwagę , ze suma spłat w PLN i tych po aneksie do umowy które zostały spłacone w CHF przewyższała kwotę udzielonego kredytu. Wyrokiem z dnia 19 stycznia 2021 r. Sąd stwierdził, że umowa kredytowa jest nieważna i zasądził zwrot 40 595,79 CHF ale oddalił powództwo o zwrot rat , które kredytobiorcy zapłacili w PLN. Teoria salda odnosi się wyłącznie do waluty kredytu i wyrównania sald w tej walucie. Co do spłat w walucie to nie maja one w ogóle podstawy prawnej wiec można wygrać ich zwrot. Gdyby klienci spłacali wyłącznie w PLN a suma spłat nie przekroczyłaby 400 000 PLN sąd nie zasądził by na ich rzecz żadnej kwoty. Tutaj wygrali sprawę w 50% ale przy źle skonstruowanym żądaniu pozwu sprawę mogli przegrać. Wystarczy, że nie przekonamy sądu, iż kredytobiorca ma interes prawny Sąd ustalił wyrokiem nieważność umowy o kredyt indeksowany do waluty a sąd stosując teorię salda pozew może w całości oddalić bo skoro nie doszło do wyrównania przez kredytobiorcę początkowego salda kredytu nie ma nienależnego świadczenia i nie ma co zasądzać.
Na tym polega niebezpieczeństwo teorii salda.
A teraz sprawa o Sygn. akt III C 195/17 , w której Sąd Okręgowy w Warszawie oparł wyrok o teorię dwóch kondykcji. W dniu 14 grudnia 2006 Bank Millennium SA udzielił kredytu w kwocie 256 475 PLN. W 2013 roku kredytobiorcy zawarli aneks i zaczęli spłacać kredyt w walucie CHF, którą kupowali w kantorach. 15 lutego 2017 r 2018 złożyli pozew o stwierdzenie nieważności umowy kredytowej oraz o zwrot wszystkich rat jakie wyniosły: 80 679, 97 PLN oraz kwotę 34 795, 55 CHF. Wyrokiem z dnia 15 września 2020 r Sąd uwzględnił powództwo w całości , ustalił nieważność umowy o kredytCHF, zasądził wszystkie żądane kwoty oraz obciążył Bank Millennium obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania.
Oba wyroki są jeszcze nieprawomocne gdyż toczą się postępowania przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie.
Wracając z praktyki do teorii, jeżeli oczekiwana na dzień 13 kwietnia 2021 r Uchwała pełnego składu sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego podtrzyma pogląd wyrażony w Uchwale z dnia 16 lutego 2021 r.(III CZP 11/20, teoria dwóch roszczeń – dwóch kondykcji stanie się zasadą prawną. Będzie więc znacznie korzystniej i przeze wszystkim bezpieczniej dla frankowiczów, zwłaszcza tych, których sprawy są już w sądach a nie spłacili jeszcze nominalnej wysokości udzielonego kredytu.
Radca prawny Magdalena Tylipska